با شنیدن نام گلاب قطعا ذهن شما به یاد عطر خوشبو و جادویی گلاب و اردیبهشت و مراسم گلابگیری در کاشان می افتد.گلاب معجزه طبیعت و ارمغان کویر برای جهان و دوستداران گیاهان طبیعی است. اهمیت و جایگاه گلاب در نزد ایرانیان ویژه و خاص می باشد تا جایی که شاعران ایرانی در وصف گلاب سروده های زیبایی داشته اند، البته اهمیت گلاب مختص به ایران نیست و گلاب شهرت جهانی دارد. در این مقاله قصد داریم در مورد خواص بی نظیر گلاب نکات جالبی را بیان کنیم.
علت نامگذاری گل محمدی چیست؟
همانطور که می دانید گلاب از تقطیر گل های محمدی به دست می آید، اما آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که چرا به گل رز گل محمدی می گویند؟ همراهم باشید تا دلیل نامگذاری گل محمدی را برایتان بگویم. اگر دقت کرده باشید از گلاب برای شستشوی مکان های مقدس و حرم ها به عنوان خوشبو کننده و ضد عفونی کننده استفاده می شود. و در تمام مراسم های مذهبی و پخت نذری از گلاب استفاده می شود و برای ایرانیان جایگاه ویژه و مقدسی دارد، البته مقدس بودن گل محمدی قدمتی به زمان پیامبر اکرم (ص) دارد،در ادامه به چند حدیث اشاره می کنم که مقدس بودن این گل خوشبو را مشخص می کند.
پیامبر اکرم (ص ) فرمودند:
کسی که می خواهد عطر خوش مرا استشمام کند می تواند گل محمدی را بو کند.
در حدیث دیگری می فرمایند :
گل سفید از عطر بدنم در شب معراج حاصل شد.گل سرخ از عطر بدن جبرئیل که در شب معراج همراه ایشان بود به وجود آمد و گل زرد از عرق براق در شب معراج به وجود آمد.
بعد از مطالعه این احادیث متوجه عظمت گل محمدی می شویم، این موضوع مساله بی اهمیتی نیست که مسلمانان عقیده داشتند گل محمدی از ریختن عرق حضرت محمد (ص) بر روی زمین به وجود آمده است.شاعر بزرگ ایرانی هم برای این گل سنگ تمام گذاشته و در سروده اش چنین می گوید:
ز آن صدر بدر گردد این جا هلال گل اصل گل از عرق مصطفاست
تاریخچه گل محمدی :
طبق تحقیقات و مطالعات انجام شده نشان می دهد که سرزمین ایران از اولین تولید کنندگان عطر و گلاب در جهان می باشد. طبق سنگ نوشته های قدیمی تخت جمشید و کتاب صور الاقلیم ابوزید سهل بلخی مهد تولید گلاب میمند فارس بوده . طبق نوشته بلخی شهرستان تاریخی فیروز آباد که گلاب میمند به نام این شهر مشهور بوده و در خارج نیز به همین نام مشهور است. این شهرت تا جایی ادامه داشته که در کتاب های قدیمی به نام ورد جوری نام برده شده و در دوره سلجوقیان جزء کالاهای تجاری گران قیمت بوده و میمند اولین خاستگاه تولید گلاب در ایران و جهان است. اما تمام ایرانیان نام گلاب را به نام قمصر کاشان می شناسند، باید بگویم که کاشت و گرفتن گلاب در بیشتر نقاط ایران به زمان قبل از اسلام باز می گردد، در سنگ نگاره های ایران تصاویری مشاهده می شود که ایرانیان باستان علاقه زیادی به گل و هدیه دادن آن داشتند، ابو علی سینا در کتاب قانون که 1000 سال قبل نگاشته شده تاکید زیادی بر استفاده از گل محمدی و گل خشک و خواص دارویی گل و عرق گل محمدی داشته. عموم مردم عقیده دارند که خاستگاه دیرین گلاب قمصر کاشان می باشد، اما سابقه تاریخی نا آرام آن منطقه موجب شده تا سند قدیمی یافت نشود. اما طبق یک عقیده قدیمی در زمان ملک شاه سلجوقی که مسجد میان ده قمصر ساخته می شده و هنوز هم قسمتی از محراب گچبری آن وجود دارد.نماینده یکی از اتابکان روم شرقی از دامنه کوه های اسبی قمصر مقداری گل سرخ خودرو را با خود به دمشق (داماسکوس) سابق برد و در آنجا پرورش داد. به همین دلیل در حال حاضر به گل محمدی داماسک رز یا رز داماسنا در دمشق و فرهنگ لایتن و به زبان انگلیسی به گل سرخ ایران مشهور است. در فرهنگ قدیم هند و داستان های قدیمی گل سرخ به خدای مهر یا خورشید معروف می باشد. در ایران طبق یک داستان قدیمی به 700 سال پیش زمان حمله مغول به استان فارس باز می گردد. و گل کاران و کشاورزان استان فارس برای در امان ماندن از حمله سربازان مغول و ادامه زندگی به شهر های دیگر (همدان ،خراسان، کاشان) کوچ کردند و عده ای به قمصر آمده و به پرورش گل محمدی پرداختند.
گل محمدی چیست ؟
گل محمدی درختچه ای چند ساله از تیره گل سرخ راسته گل سرخ سانان می باشد. گل محمدی درختچه ای با برگ های ریز به ارتفاع 2 متر و شاخه های پوشیده از خارهای محکم و تیز با گل هایی به رنگ صورتی تیره تا روشن که در اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خردادماه روی شاخه های گل محمدی خودنمایی می کند.گلبرگ های گل محمدی 32 گلبرگ به رنگ صورتی تیره و یک دست می باشد. رگ برگ های پشت برگ به هم متصل و برگ های بیضی شکل و چرمی ، نوک تیز به طول 5/3 سانتی متر رو برگ ها پیچیده شده. 5 کاسبرگ که سه عدد از کاسبرگ ها دارای زائده بوده و با کرک های غده ای تا انتهای غنچه پیچیده شده است.پرچم گل محمدی زرد رنگ و در هر گل 100 عدد پرچم وجود دارد.میوه گل محمدی بعد از ریزش گلبرگ ها تخم مرغی شکل یا کوزه ای شکل به طول 5/1 سانتی متر زیر گلبرگ ها رشد می کند.مدت زمان دوام گل های محمدی 1 روز است و بعد از 1 روز رنگ گلبرگ ها کم رنگ تر شده و با وزش یک نسیم ملایم در فضا پخش و پرپر می شوند.
چگونگی ورود گل محمدی به جهان :
گل های محمدی بومی فلات مرکزی ایران و کوه های البرز می باشد.و از گذشته تا به حال در ایران کشت می شده اما چون عصاره و گلاب ایران از دمشق به اروپا راه پیدا کرده به رز دمشقی معروف شده و کشورهای ایران، افغانستان، هند و ترکیه تنها کشورهای تولید کننده عطر گل محمدی در جهان هستند.بیشتر گونه های گل محمدی بومی آسیا، اروپا، شمال غرب آفریقا و شمال آمریکا می باشد.در دوران هخامنشیان گل محمدی در استان فارس پرورش داده می شد و در دوران صفویه به کوهپایه های استان اصفهان و کاشان برده شد و در چند سال گذشته در منطقه لاله زار استان کرمان در کوه شاه کشت می شود. گل محمدی به علت مقاومت نسبت به کم آبی در بیشتر مناطق ایران کشت می شود.در حال حاضر گل محمدی در 14 استان ایران کشت می شود. بیشترین شهرهای کشت گل محمدی در ایران استان فارس، قم ،کاشان، سمنان، کرمان و آذربایجان شرقی می باشد. گلاب به نام های ماورد، ماء الورد،سوغات کاشان، عرق گل سرخ،گل سرخ عطری، گل سوری و گل صد پره معروف می باشد و گل محمدی به 7 دسته تقسیم می شود که شامل : نسترن، گل سرخ مینیاتوری،گل سرخ فرانسوی،گل سرخ بنگال،گل سرخ ایرانی، گل چای و گل سرخ می باشد.اما منحصر به فردترین گل در بین این 7 گونه گل سرخ ایرانی می باشد که به کشورهای هند،بلغارستان، ترکیه و شمال آفریقا صادر می شود، اما ایران جزء کشورهای پیشگام در زمینه کشت و تولید گلاب می باشد. بعد از ایران ترکیه، هند و بلغارستان در مقام های بعدی قرار دارند.در قرن 13 گل محمدی توسط جنگجویی به نام رابرت دی بری از سوریه به اروپا برده شد و شکسپیر و توماس ریورز شاعر انگلیسی در مطالب خود از گل محمدی نام برده اند. زادگاه اصلی و دیرینه گل محمدی ایران بوده و گلاب به دست آمده دارای عطر و بویی متمایز بوده و در بعضی از غذاهایی آسیایی و در ایران در انواع شربت ها و نوشیدنی ها، چای ، بستنی ، دسر ها و شیرینی ها به وفور استفاده می شود.
روش های استفاده از گل محمدی :
از گل محمدی به روش های مختلفی استفاده می شود.که شامل ؛
گلبرگ خشک :
از گل های خشک گل محمدی برای خوش طعم شدن انواع نوشیدنی ها مانند چای، شربت، دوغ و مربا، بستنی و قند استفاده می شود.
گلاب :
برای خوش عطر کردن و کاربرد درمانی از گلاب استفاده می شود، عطر دلپذیر گلاب موجب شده تا در صنایع عطر سازی و انواع خوشبو کننده ها از آن استفاده شود.
اسانس:
از اسانس گلاب در صنایع عطر سازی، خوراکی، دارو سازی و محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می شود.
عنبر گل :
مایع سیاه رنگی که بعد از اتمام گلابگیری در کنار تفاله های به جا می ماند بسیار مفید بوده و برای گرفتگی عضلات و روماتیسم استفاده می شود.
موم گل :
موم گل محمدی که ترکیبی از گلاب و دیگر گیاهان می باشد ، بیشتر در هندوستان مصرف موضعی دارد.
مناطق عمده پرورش گل محمدی در ایران :
علاوه بر کاشان و شهر قمصر که مهد اصلی و خاستگاه گلاب و کشت گل محمدی در ایران هستند، می توان به استان فارس شهر داراب و فیروز آباد فارس، آذربایجان غربی و شرقی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، و جنوبی، استان گلستان، استان کرمان اشاره کرد که دارای وسیع ترین دشت های گل محمدی هستند،کشت گل محمدی در بیشتر نقاط ایران انجام می شود و بعد از استان اصفهان استان کرمان در رتبه دوم قرار دارد. گل محمدی معمولا در مناطق کوهپایه ای و اقلیم های خشک و نیمه خشک با تابستان های معتدل و زمستان های سرد و خشک کشت می شود.بزرگترین دشت گل محمدی مربوط به لایزنگان از توابع داراب با مساحت 5000 هکتار می باشد که بزرگترین دشت گل محمدی در جهان به روش دیم می باشد.در کاشان شهر های قمصر، نیاسر، برزک، جوشقان و کامو دارای بزرگترین مزارع کاشت گل محمدی هستند.مرغوبیت گل محمدی قمصر کاشان ذوق و سلیقه و پشتکار مردم این منطقه می باشد که با توجه به اقلیم وشرایط آب و هوایی بهترین نوع گل را پرورش داده و اولین منطقه در بین دیگر مناطق می باشد که عمل تقطیر و اسانس کشی را انجام داده و هنوز هم جشن گلابگیری از اردیبهشت ماه در قمصر کاشان برگزار می شود.
انواع گل محمدی :
13 گونه گل محمدی در ایران وجود دارد و تنها سالی یک بار از آن برداشت می شود، ولی به علت 4 فصل بودن اقلیم ایران می توان زمینه پرورش این گل را در سراسر ایران فراهم کرد.گل محمدی از نظر زمان دهی به 2 دسته تقسیم می شود.
گل محمدی بهاره :
این دسته از گل های محمدی دارای خاصیت ظاهری و مورفولوژیکی بوده و شامل گل های صورتی رنگ نیمه پر پر می باشد.این دسته از گل محمدی در قسمت عمده ای از مزارع ایران و جهان کشت می شود، که همان گل محمدی معروف می باشد.
گل محمدی پاییزه :
این دسته از گل محمدی به صورت درختچه با ارتفاع 5/1 متر طول و 1متر عرض می باشد.گل های این درختچه به رنگ قرمز صورتی و حالت خوشه ای باز که قطر گل ها تا 9 سانتی متر می شود.این دسته از گل عاشق آفتاب و هوای گرم هستند. زمان گل دهی این دسته از گل محمدی در اواخر تابستان و ابتدای پاییز می باشد و علت نامگذاری این گل به همین دلیل است. گونه های دیگر گل محمدی عبارتند از؛
نسترن، رز براکتیاتا، رز چروکی،رز جزیره ونکوور، رز ویرجینیایی،رز فیلیپس، رز خوشه ای، نسترن زرد، رز ماسک، رز گیگانتی، رز ابری، رز نتیدا،رز لوسیا.
ترکیبات گل محمدی :
گل محمدی علاوه بر اسانس و عطر خوش حاوی کوئرستین، اوژنول، ژرانیول،کمپفرول، سیترونئول، نرول، میرسن، فنیل اتیل الکل، نونادکن، ایکوزان، نونا دکان، تریکوزان،ژرانیل استات، کربوکسیلیک اسید می باشد.
گلاب چیست ؟
گلاب که از تقطیر گل های محمدی با بخار به دست می آید، دارای عطر ملایم و طبیعی بوده و بهترین جایگزین عطر های شیمایی است.
از گلاب به عنوان مصرف دارویی، فراورده های آرایشی و بهداشتی، صنایع غذایی و عطر سازی استفاده می شود. البته مصرف دارویی گلاب در درمان بیماری های روماتیسمی، تقویت اعصاب ،معده و تقویت قلب بسیار زیاد است.گلاب و اسانس ایران معمولا به کشورهای حوزه خلیج فارس، کشورهای اروپایی مخصوصا انگلستان و فرانسه صادر می شود.
انواع گلاب :
برای تهیه گلاب، میزان مشخصی از گل محمدی را درون دیگ آب ریخته و بعد از عملیات تقطیر گلاب به دست می آید.تفاوت شاخص و مهم گلاب در میزان به کار رفته گل محمدی در تهیه گلاب است.که به انواع مختلف تقسیم می شود.انواع گلاب بسته به میزان گل عبارتند از ؛
گلاب سنگین :
گلاب ممتاز یا گلاب سنگین، نوع درجه یک گلاب است که از تقطیر 30 تا 35 کیلو گرم گل محمدی همراه با 80 لیتر آب به دست می آید. که بعد از اتمام فرآیند تقطیر 40 لیتر گلاب ممتاز با غلظت خوب و با کیفیت به دست می آید که برای مصارف خانگی استفاده می شود.
گلاب دو آتیشه :
بعد از اتمام گلابگیری ، در صورتی که به گلاب آماده شده گل محمدی اضافه شود. ( به جای آب ، گلاب اضافه می شود)گلاب دو آتیشه به دست می آید که بسیار غلیظ و طعم تلخی دارد.این گلاب بیشتر مصرف دارویی دارد و در منزل کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
گلاب سه آتیشه :
برای تهیه گلاب سه آتیشه پروسه گلابگیری برای بار سوم انجام می شود و به گلاب دو آتیشه گل محمدی تازه اضافه شده و فرآیند تقطیر انجام می شود.عمدتا این مقدار از گلاب بسیار کم تولید شده و برای درمان و مصارف خاص استفاده می شود.
گلاب سبک :
برای تهیه گلاب سبک، 15 تا 20 کیلو گرم گل محمدی را با آب ترکیب کرده و عملیات تقطیر انجام می شود.این گلاب نسبت به گلاب ممتاز سبک بوده و قیمت پایین تری دارد.
گلاب پس آب :
اگر بعد از اتمام مرحله تقطیر مجددا روی تفاله های باقی مانده گل محمدی آب بریزیم و عمل تقطیر انجام شود، گلاب بسیار رقیقی به دست می آید که از لحاظ کیفیت و عطر در درجه پایینی قرار دارد و به گلاب پس آب معروف است.
روش تشخیص گلاب اصل و تقلبی :
یکی از نوشیدنی های مفید، مقوی و معطر محسوب می شود که به عنوان چاشنی و طعم دهنده در انواع دسرها و غذاها استفاده می شود، تعدادی از شرکت های پاکستانی با اضافه کردن ترکیبات طبیعی مانند اسانس شمعدانی،اتانول مصنعی،ژرانیوم و اسانس های مصنوعی و ترکیب آن با گلاب طبیعی ،عطر گلاب خالص را از بین برده و گلاب تقلبی تحویل می دهند. یکی از علت های تولید گلاب تقلبی مدت زمان تولید گلاب و نیاز به گل تازه می باشد، بعضی از کارگاه های تولید گلاب به علت طولانی بودن پروسه گلابگیری (حدود 4 ساعت و گل تازه ) اسانس های مختلف را با آب ترکیب کرده و گلاب تقلبی تولید می کنند. اما روش های شناخت گلاب اصل از تقلبی
رنگ گلاب :
اولین نکته ای که در زمان تشخیص گلاب باید به آن دقت داشته باشید، رنگ گلاب است، رنگ گلاب باید زلال و شفاف و فاقد هر گونه ذرات معلق باشد. وجود ذرات معلق و ته نشین شدن در انتهای ظرف گلاب نشانه تقلبی بودن گلاب است.
عطر گلاب :
گلاب اصل دارای عطر بوده و اگر روی سطح دست ریخته شود، عطر آن فضا را پر و تا مدتی ماندگار است.اما گلاب تقلبی فاقد عطر و بو می باشد.گلاب تقلبی عطر تندی دارد و گلاب اصل عطر ملایمی شبیه به گل محمدی دارد.
طعم گلاب :
گلاب دو آتیشه و مرغوب دارای مزه ای تلخ و گس بوده و عطر آن نهفته تر است.اما گلاب تقلبی مزه آب می دهد و عطر آن به مشام می رسد، البته گلاب سبک گلاب تقلبی نیست.تلخی گلاب اصل سریع از بین می رود و سر زبان را به هیچ عنوان نمی سوزاند،گلاب تقلبی حاوی اسانس سر زبان را می سوزاند از بین نمی رود.
اضافه کردن روغن به گلاب :
برای تشخیص گلاب اصل از تقلبی مقداری روغن کنجد و زیتون به گلاب اضافه کنید، اگر عطر گلاب از بین رفت گلاب تقلبی و اگر عطر گلاب باقی ماند گلاب اصل است.
گذر زمان :
گلاب اصل در گذر زمان به هیچ عنوان عطر و طعم خود را از دست نمی دهد و ماندگار بالایی داشته و بعد از 1 سال عطر و طعم آن حفظ می شود و قابل استفاده است.اما گلاب تقلبی بعد از مدتی عطر خود را از دست می دهد.
آشنایای با خواص گلاب:
گلاب و برگ های خوش عطر گل محمدی علاوه بر خواصی که به صورت عام بیان می شود، دارای خواص بی نظیری برای سلامتی بدن است، که عبارتند از؛
درمان مشکلات معده و گوارش با گلاب :
از مهمترین آثار گلاب می توان به حفظ سلامت دستگاه گوارش اشاره کرد، گلاب موجب افزایش جریان صفرا شده و مشکلات دستگاه گوارش مانند رفلاکس،نفخ معده، ورم معده، زخم معده را درمان کرده و به عنوان یک ملین طبیعی باعث افزایش آب در مدفوع و ادرار شده و بهترین روش برای درمان یبوست است.
درمان مشکلات عصبی با گلاب :
بار ها در مراسم عذا داری ها و سوگواری ها مشاهده کرده اید که با دستگاه آب پاش گلاب را در مراسم و بر سرو صورت عذاداران اسپری می کنند.فلسفه این کار خاصیت آرام بخشی و کاهش فشار روحی گلاب است و از شوک، بی حالی و حتی غش کردن افراد جلوگیری می کند.مصرف گلاب قبل از خواب مشکلاتی مانند بی خوابی، خستگی را درمان و هورمون ها را تنظیم کرده و موجب آرام سازی اعصاب قبل از خواب می شود.
درمان آلزایمر با گل محمدی :
طبق تحقیقات محققان از اثرات شگفت انگیز گل محمدی ، کمک به درمان بیماری آلزایمر در سالمندان می باشد.گل محمدی سرشار از ویتامین ث و آمیلوئید بوده و مصرف منظم (بخور گل محمدی) و مرتب این گل موجب پالایش مواد زائد در بافت عصبی شده و افرادی که دچار بیماری آلزایمر هستند، همراه با مصرف داروهای شیمایی پودر گل سرخ را هر 8 ساعت مصرف نمایند، باعث کاهش علائم بیماری شده و تا حد زیادی بیماری آلزایمر درمان می شود. طبق تحقیقات انجام شده افرادی که از پودر گل محمدی در کنار درمان استفاده کرده اند، کمتر دچار فراموشی شده اند.
درمان مشکلات قلب با گلاب :
یکی از اعضاء حیاتی بدن که ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان دارد، قلب است.همانطور که در بالا گفته شد گلاب تاثیر زیادی بر آرامش روح و روان دارد، در نتیجه تاثیر مستقیمی بر سلامت قلب دارد، خواص گلاب تنها به آرامش و کاهش استرس خلاصه نمی شود و باعث بهبود جریان خون در رگ ها ، موجب التیام و حفظ انسجام رگ ها شده و در سلامت متابولیسم بدن تاثیر زیادی دارد.
درمان مشکلات کبد چرب با گلاب :
یکی از بیماری های خاموش و خطرناک بعد از دیابت و فشار خون داشتن کبد چرب است.کبد چرب موجب چاقی و اضافه وزن شده و در عملکرد تیروئید تاثیر مستقیمی دارد.نوشیدن روزانه 1 لیوان از ترکیب آب و گلاب در طولانی مدت موجب کاهش چربی کبد شده و از پیشرفت چربی در کبد جلوگیری می کند.خاصیت گلاب در کاهش چربی کبد به اندازه ای با اهمیت است که پزشکان علاوه بر داروهای شیمایی مصرف گلاب را در منزل به بیماران خود توصیه می کنند.
درمان استرس و اضطراب با گلاب :
دانش آموزان و افرادی که درطول روز استرس و اضطراب زیادی را تحمل می کنند.دچار انواع بیماری های فشار خون و انواع بیماری های روانی می شوند، توصیه می کنم بانوانی که تازه وضع حمل کرده اند و همچنین دانش آموزان و دیگر افراد در معرض خطر استرس و اضطراب روزانه 1 لیوان شربت گلاب میل نمایند.تا استرس و اضطراب آنها تا حد زیادی کاهش پیدا کند و از بیماری های ناشی از استرس در امان بمانند.گلاب مانند یک دیازپام عمل کرده و آرامش را به افراد هدیه می دهد.
درمان گلو درد با گلاب :
یکی از عوارض سرماخوردگی سرفه و گلو درد است که بسیار زجر آور و سخت می باشد.خاصیت ضدعفونی کننده، آنتی بیوتیکی و ضد التهابی گلاب موجب تقویت سیستم ایمنی بدن شده و علائم سرماخوردگی را کاهش داده و گلودرد و مشکلات تنفسی را درمان می کند.
درمان بیماری های چشمی و بهبود بینایی با گلاب :
از گلاب اصل برای بهبود بینایی و درمان بیماری آب مروارید و دژنراتیو استفاده می شود.گلاب باعث رفع خستگی چشم شده و برای افرادی که مدت زمان طولانی با کامپیوتر کار می کنند،توصیه می شود.خاصیت ضد عفونی و ضد باکتریایی گلاب برای مراقبت از چشم در برابر گرد و غبار، آلودگی، التهاب، قرمزی و کاهش عوارض لوازم آرایشی مفید و موثر است.برای شست و شوی چشم چند قطره گلاب را در چشم ریخته و چشم را شستشو دهید.شستشوی چشم با گلاب از بیماری آب مروارید و دیگر بیماری های چشمی جلوگیری می کند.
برای کاهش التهاب و قرمزی چشم پنبه را به گلاب آغشته و روی پلک ها قرار دهید.اجازه دهید پنبه آغشته به گلاب 15 دقیقه روی پلک ها باقی بماند.
برای درمان کبودی زیر چشم مقداری گلاب را با شیر مخلوط کرده و پنبه را به این محلول آغشته نمایید.هر روز به مدت 10 دقیقه این کار را انجام دهید بعد از 4 هفته تغییرات و معجزه گلاب را به چشم خود مشاهده می کنید.